کد مطلب:19113 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

مراد از «نيت» كه اساس در اعمال عبادي است؟

منظور از نيت كه اساس عمل عبادي و مايه ترتب ثواب و سبب تذكيه عقل نظر و تزكيه عقل عمل است و هر انساني بر پايه همان نيت خود محشور مي شود و به اندازه نيت پاداش داده مي شود, همان تصور ذهني عبادت و ادراك حصولي معناي انجام فعل براي خداوند متعال نيست؛ گرچه صحت فقهي عبادت با آن تأمين مي شود؛ زيرا اين گونه از اخطارهاي ذهني ممكن است به حمل اولي نيت باشد, ليكن به حمل شايع صناعي غفلت است نه قصد قربت, يعني به لحاظ مفهوم و معنا نيت است, ولي مصداقا غفلت است؛ زيرا صرف تصور ذهني مزبور, توجه به حمل شايع به خدا نيست بلكه مراد از نيت انبعاث روح و سير از خلق به حق و تحرك از طبيعت به ماوراي آن است.

تقرب ذهن به سوي پروردگار, با اخلاد عيني به سوي زمين سازگار نيست؛ لذا نمازگزاري كه در آغاز نماز خويش قصد قربت كرده ولي از لحاظ خشوع و خضوع قلب تحولي در او حاصل نگرديده, نه تنها به خدا تقرب پيدا نكرده, بلكه محتمل است مشمول قهر الهي شود, از اين رو فرمود: «فَوَيل لِلمُصلين الذين هُم عَن صَلاتهم ساهُون» ماعون/4 و 5.

[واي بر نمازگزاراني كه در نماز خود سهل انگار و از آن ساهي و غافلند.]

هر عبادتي در حد خود شايسته ايجاد قرب و تحصيل لقاي حق است, ليكن اگر با حسن فاعلي همراه شد آثار آن از قوه به فعليت مي رسد, و عابد به مقام قرب و لقاي الهي نايل مي شود.

همان طور كه نماز عامل تقرب هر نمازگزار پرهيزكار است. چنان كه علي (عليه السلام) فرمود: «الصلاه قربان كل تقي» (نهج البلاغه/حكمت 136.)

زكات نيز, مانند نماز وسيله تقرب زكات پرداز وارسته به خداست: «ثم إن الزكاه جعلت مع الصلاه قربانا» (همان, خطبه 199.) يعني زكات همراه با نماز، وسيله تقرب به خداست.

پس از آن كه معناي نيت و امتياز آن از خطور ذهني و دشوارتر بودن آن از خود عمل معلوم شد, تفسير جمله معروفي كه از رسول الله(ص) نقل شده كه فرمود: «نيه المُؤمِن خَير مِن عمله» (وسائل الشيعه 1/50/ح 3.)

و نيز جمع ميان اين روايت و معناي جمله معروف منقول از پيامبر(ص) كه فرمود: «أفضل الأعمال أحمزها» (بحارالانوار 67/298.) واضح مي شود؛ چون هيچ عملي دشوارتر از اخلاص نيت و تطهير آن از هر گونه هوا و ريا نخواهد بود؛ زيرا روح متثاقل به زمين كه سنگين شد توان نيت حقيقي را ندارد: «نجي المخفّون» (همان 74/55/ح 3.) بلكه نيل به مقام اخلاص و نيت صحيح, از آن رادمردان سبكبار ساحل ها است «تخففوا تلحقوا» (نهج البلاغه, خطبه 21.)

اگر عبادت با اخلاص نيت همراه نبود, مايه دوري از خداوند مي شود و اين مطلب اختصاصي به نماز ندارد كه درباره آن نازل شده: «فويل للمصلين» ماعون/4 بلكه عبادات ديگر نيز اين چنين است.

انسان بر اساس همان نيت در قيامت محشور مي شود و بر همان معيار, پاداش دريافت مي كند. نيتي كه به معناي انبعاث از عالم ماده و به منزله بال گشودن به سوي عالم غيب و تجرد است, انسان را از هر تباهي و تيرگي تزكيه مي كند؛ زيرا هر گونه تعلق به جهان طبيعت, همانند علف هرزي است كه در مزرع دل مانع بيداري قلب و نمو روح مي شود. انساني مزكي اين علف ها را از ساحت دل مي كند؛ و با پرهيز از اين گياهان خودرو و تطهير سرزمين دل از اين آلودگي ها, زمينه انبعاث روح انساني او به ماوراء الطبيعه فراهم مي شود. و نيت راستين در واقع همين است و اين گونه از نيت ها همراه با عمل صالح است كه انسان را مزكي مي كند.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 12 (فطرت در قرآن)